Η καλλιτεχνική δραστηριότητα από τον Μεσαίωνα έως την Αναγέννηση - Μέρος Γ' - Nakasbookhouse.gr Skip to main content
17-10-2017

Η καλλιτεχνική δραστηριότητα από τον Μεσαίωνα έως την Αναγέννηση - Μέρος Γ'

Οι αρραβώνες των Arnolfini του Γιαν βαν Άικ
Μία από τις πιο γνωστές είναι το έργο «οι αρραβώνες των Arnolfini». Στον πίνακα αυτόν φαίνεται ο Ιταλός έμπορος Giovanni Arnolfini με την μέλλουσα γυναίκα του Jeanne de Chenany, στο σπίτι της στις Κάτω Χώρες. Το στιγμιότυπο είναι από τον αρραβώνα του ζευγαριού. Η de Chenany ετοιμάζεται να βάλει το χέρι της πάνω σε αυτό του Arnolfini ως επιβεβαίωση της ένωσής τους. Πολύ πιθανόν να ζήτησαν από τον van Eyck να αποθανατίσει το γεγονός, δίνοντάς του έτσι νομική εγκυρότητα. Η υπογραφή του καλλιτέχνη “Johannes de Eyck fuit hic 1434» (μτφ. ο Γιαν βαν Άικ ήταν εδώ 1434) ενισχύει αυτή την υπόθεση.
Στο έργο ο καλλιτέχνης όχι μόνο έχει αποδώσει πιστά τον εσωτερικό χώρο, αλλά έχει συμπεριλάβει συμβολισμούς με χρώματα και σχήματα, οι οποίοι αν ερμηνευθούν, μας δείχνουν το αστικό περιβάλλον και τις συνθήκες της εποχής.
Τα ώριμα φρούτα, στα αριστερά, είναι δείγμα ευμάρειας, αφού η εισαγωγή τους στις Κάτω Χώρες γινόταν με μεγάλο κόστος. Είδος πολυτελείας είναι επίσης τα χαλιά και ο καθρέπτης. Το μοναδικό αναμμένο κερί στον πολυέλαιο συμβολίζει τον Θεό, ενώ το μικρόσωμο σκυλί αποτελεί ένδειξη επιθυμίας διεύρυνσης της οικογένειας. Τα κόκκινα καλύμματα είναι δηλωτικά του έρωτα, το πράσινο της ελπίδας και το λευκό του καλύμματος, την αγνότητα της κοπέλας.
Ο ρόλος του αναγεννησιακού καλλιτέχνη στην κοινωνία
Είδαμε τις καινούριες οικονομικές δομές που επικράτησαν από το 1400 περίπου και πώς αυτές διαμόρφωσαν το κοινωνικό γίγνεσθαι στις χώρες της Ευρώπης και κυρίως στην Ιταλία. Μαζί με τη νέα αστική τάξη αναβαθμίζεται και ο ρόλος του καλλιτέχνη.
Η νεοφανής τάξη των αστών επιζητούσε κοινωνική αναγνώριση και ένας σίγουρος τρόπος ήταν αυτός της πατρωνίας. Ανέθεταν σε έναν καλλιτέχνη ένα λαμπρό έργο, προκειμένου να αποκτήσουν αναγνωρισιμότητα. Όμως τα δεδομένα έχουν αλλάξει. Ο καλλιτέχνης της Αναγέννησης δεν έχει καμία ομοιότητα με τον μεσαιωνικό συνάδελφό του. Η μετά Τζιόττο εποχή χάρισε όχι μόνο κοινωνική αποδοχή, άλλα έδωσε και την απαραίτητη ελευθερία να θέτει ο καλλιτέχνης τους όρους του στον εργοδότη του. Το έργο του είναι ανεξάρτητο από προκαθορισμένα πρότυπα ή ιδιοτροπίες του μαικήνα. Η φαντασία μπορεί να δημιουργήσει χωρίς στεγανά.  
Κάθε έργο είναι μοναδικό και αυτό προωθείται από τον ίδιο τον δημιουργό του. Συνειδητοποιεί πως οι δυνατότητες που του δίνονται μέσα από την προοπτική ή την ανατομία, τον κάνουν να διαφέρει από τους απλούς τεχνίτες. Η ιδιαιτερότητα αυτή του δημιουργεί αίσθημα υπεροχής αλλά και ανασφάλειας σχετικά με την επαγγελματική του αποκατάσταση. Αποκτά ιδιορρυθμίες, οι οποίες συνδέονται με την πιθανή εργασιακή του «αχρηστία», κάθε φορά που άλλαζαν τα θεσμικά πλαίσια και οι προτιμήσεις στην τέχνη. Όταν η αστική τάξη ανακάλυψε την Ολλανδική σχολή της προσωπογραφίας και της νεκρής φύσης, οι Ιταλοί καλλιτέχνες πιθανόν να ένιωσαν μεγάλη αμηχανία. Όπως και οι Άγγλοι που για μεγάλο χρονικό διάστημα άνηκαν στην ίδια συντεχνία με τους μπογιατζήδες.
Όμως αυτό που τον κάνει να ξεχωρίζει από τους τεχνίτες και παράλληλα να του εξασφαλίζει την προσοχή των πλουσίων και την καθολική αποδοχή της πόλης, είναι η ικανοποίηση της όρασης. Τα έργα του απευθύνονται στο μάτι, ο καλλιτέχνης αναβαθμίζεται σε δημιουργό εικόνων, οι οποίες εναρμονίζονται με τις αισθητηριακές αντιλήψεις του ουμανισμού. Το θεωρητικό της αρχαίας ελληνικής σκέψης και η θεολογική ενατένιση του Μεσαίωνα, δίνουν τη θέση τους στην όραση. «Σίγουρα ο καθένας θα προτιμούσε να χάσει την ακοή …παρά την όραση» ομολογεί ο Ντα Βίντσι.
Εν κατακλείδι
Αν θελήσουμε να κοιτάξουμε πίσω θα θυμηθούμε πως ο Μεσαίωνας υπήρξε μια εποχής σφιχτού εναγκαλισμού με την εκκλησία, όπου η αβεβαιότητα της επιβίωσης συνυπήρχαν με την επιθυμία του ανθρώπου να διακοσμήσει το περιβάλλον του.
Ο ρομανικός ρυθμός ήταν ένα πρώτο δείγμα αρχιτεκτονικής με έντονο το θεοκρατικό στοιχείο στην ναοδομία, με τις εκκλησίες-κάστρα, να παραπέμπουν στην ουράνια βασιλεία.
Ο γοτθικός ρυθμός που ακολούθησε χαρακτηρίζεται από νατουραλισμό στην θεματολογία του. Οι κοινωνικές ζυμώσεις και οι απόψεις του Ακινάτη, αντικατοπτρίζονται στις τέχνες μέσα από ανάγλυφες μορφές και εξευγενισμένα χαρακτηριστικά. Η έλλειψη βάρους στις μορφές και τα φυτικά μοτίβα είναι αυτά που πολύ αργότερα θα επηρεάσουν και το έργο του Ισπανού Άντονι Γκαουντί, ο οποίος αναβίωσε τον γοτθικό ρυθμό.
Στην περίοδο της Αναγέννησης, ο ουμανισμός, η χρήση της προοπτικής και της ελαιογραφίας, ωθούν τους καλλιτέχνες να δημιουργήσουν έργα, τα οποία αφενός έχουν ακόμα θρησκευτικές ρίζες, αφετέρου ισορροπούν ανάμεσα στο καθημερινό και το θεϊκό. Οι επιρροές της αναγεννησιακής τέχνης και ιδιαίτερα της Φλαμανδικής σχολής θα εμφανιστούν γύρω στον 18ο αιώνα, μέσα από την Επτανησιακή σχολή.

Βιβλιογραφία
1.    Αλμπάνη Τζένη-Κασιμάτη Μαριλένα, Η Ιστορία των Τεχνών στην Ευρώπη, Εικαστικές τέχνες στην Ευρώπη από τον Μεσαίωνα ως τον 18ο αιώνα, τ. Α, ΕΑΠ, 2008, Πάτρα
2.    Γαγανάκης Κ, Κοινωνική και Οικονομική Ιστορία της Ευρώπης, ΕΑΠ, 1999, Πάτρα
3.    Δασκαλοθανάσης Ν., Ο καλλιτέχνης ως ιστορικό υποκείμενο από τον 19ο στον 21ο αιώνα, Αθήνα, Άγρα, 2004
4.    Λαμπράκη-Πλάκα Μ., Ιταλική Αναγέννηση, Καστανιώτης, 2004
5.    Λαμπράκη-Πλάκα Μ., ut picture poesis, Το κοινωνικό πλαίσιο της Τέχνης και η Ιστορία της Τέχνης
6.    Gombrich E.H., το Χρονικό της Τέχνης, ΜΙΕΤ, μτφ. Κασδαγλη Λ., 2013, Αθήνα
7.    Hauser A., Κοινωνική Ιστορία της Τέχνης, τ. Α, Αθήνα, Κάλβος, 1984
8.    Watkin D., Ιστορία της Δυτικής Αρχιτεκτονικής, ΜΙΕΤ, Αθήνα, 2007
9.    http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGL-C111/62/475,1815/
10.    http://frapress.gr/2014/03/diavazontas-tous-pinakes-piso-apo-tou/

Βιογραφικό
Η Πηγή Αντύπα σπουδάζει στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, στο τμήμα Ευρωπαϊκού πολιτισμού. Στον ελάχιστο ελεύθερο χρόνο που διαθέτει από σπουδές και οικογενειακές υποχρεώσεις, χορεύει, τραγουδάει, μιλάει με τον σκύλο της και παρατηρεί τα πάντα.